W czasie I wojny światowej Polonia amerykańska wniosła istotny wkład w odrodzenie niepodległego państwa polskiego po 123 latach niewoli. Oprócz istotnego wkładu finasowego, Polonia ze Stanów Zjednoczonych i Kanady dostarczyła ponad 20 tysięcy ochotników do Armii Polskiej we Francji, popularnie zwanej "Armią Błękitną". Około 14,5 tyś. z nich powróciło do Ameryki po zakończeniu walk o wolność Polski. Po powrocie organizowali niezależne od siebie różne kluby i związki b. polskich zołnierzy. W maju 1921 roku na zjeździe w Cleveland (OH) ich przedstawiciele połołali do życia jedna wspólną organizację o nazwie: Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP). Jej pierwszym prezesem został wybrany dr med. Teofil Starzyński, wybitny działacz Związku Sokolstwa Polskiego w Ameryce. 

Najważniejszym zadaniem jakie postawił sobie SWAP u progu działalności było organizowanie pomocy dla swoich członków żyjących na terenie Stanów Zjednoczonych i Kanady, głownie inwalidów wojennych, chorych, bezrobotnych i bezdomnych b. polskich zołnierzy. Temu celowi służyły zbiórki pieniężne, tzw. "Bławatek", zakładanie schronisk dla bezdomnych i zakładanie warszatów pracy dla bezrobotnych. Ze znaczącą pomocą dla weteranów przyszedł wielki polski patriota, światowej sławy pianista Ignacy Jan Paderewski, który w 1926 roku ofiarował 10 tysięcy dolarów na rzecz inwalidów ze SWAP, zapoczątkowując nazwany jego imieniem i funkcjonujący do dziś Fundusz Inwalidzki.
W okresie międzywojennym nastąpił znaczny rozwój organizacji. W 1921 roku SWAP posiadał w terenie 66 Placówek, które skupiały łącznie 1746 członków. W 1939 roku ilość Placówek SWAP wzrosła do 141. Działały one na terenie USA, Kanady i Polski skupiająć łącznie 4450 członków. Przy SWAP działały również organizacje pomocnicze: Korpus Pomocniczy (zał. w 1925 r.), Związek Przyjaciół Weteranów Armii Polskiej (zał. w 1931 r.) oraz Synowie i Córki Weteranów Armii Polskiej (zał. również w 1931 r.).

W czasie II wojny światowej SWAP wspierał emigracyjny Rząd Polski w Londynie i podległe mu Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, m.in. fundując ambulans rentgenowski dla oddziałów polskich stacjonujących na terenie Wielkiej Brytanii; wysyłając paczki dla polskich jeńców wojennych w Niemczech oraz pomagając w akcji rekrutacyjnej do wojska polskiego, prowadzonej na terenie USA i Kanady w latach 1941-1942. W latach II wojny światowej powstały Placówki SWAP w Meksyku i na Kubie.

Po 1945 roku szeregi SWAP zasilili weterani II wojny swiatowej, którzy w miarę upływu czasu przejmowali stopniowo z rąk weteranów I wojny swiatowej wszystkie wszystkie funkcje organizacyjne. Część młodych, niecierpliwych weteranów, wystąpiła z szeregów SWAP i stała się bazą dla Stowarzyszenia Kombatantów Polskich w Stanach Zjednoczonych.

W latach 1945-1985 SWAP oprócz standartowej działalności na rzecz swoich członków, spierał także finansowo i materialnie weteranów z I wojny swiatowej - dawnych ochotników z Ameryki, którzy żyjąc w komunistycznej Polsce pozbawieni byli wszelkich państwowych świadczeń socjalnych. SWAP wydatkował na ten cel prawie 100 tyś. dolarów. Ponadto wspierano w Polsce ofiary klęsk żywiołowych, zwłaszcza powodzi; wspierano ociemniałych inwalidów wojennych; organizowano pomoc finansową dla "Solidarności" oraz w ramach akcji humanitarnej wysyłano lekarstwa, paczki żywnościowe, odzież i obuwie. W owym czasie SWAP wspierał również polskich inwalidów wojennych żyjących na Zachodzie oraz troszczył się o polskie cmentarze wojenne we Francji i Włoszech. Na tę szeroką działalność charytatywno-społeczną SWAP musiał sam zdobywać potrzebne środki finansowe, ponieważ organizacja nie otrzymywała żadnych dotacji finasowych od państwowych władz amerykańskich. W tym celu SWAP urządzał liczne zbiórki pieniężne oraz organizowano szereg dochodowych imprez. W tych działaniach ogromnie pomocny okazywał się nieoceniony Korpus Pomocniczy Pań.

Po 1989 roku SWAP podjął regularne kontakty z Polską. W 1992 r. duża reprezentacja SWAP i Korpusu Pomocniczego Pań uczestniczyła w światowym zjeździe polskich weteranów i kombatantów w Warszawie. W 1996 SWAP ufundował tablicę pamiątkową w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie. Dwa lata później, w 1998 r. w stolicy Polski na Żoliborzu odsłonięto pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej, na który SWAP wydatkował około 300 tyś. dolarów. Pomnik autorstwa Andrzeja Pityńskiego (obecnego komendanta Placówki 123 SWAP w Nowym Jorku) jest największym, namacalnym dowodem pracy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce na rzecz niepodległej Polski.

Jeden z zasłużonych propagatorów budowy tego pomnika, naczelny komendant SWAP Hieronim Wyszyński, ze swoich prywatnych funduszy ufundował pomnik gen. Józefa Hallera w Ossowie. Natomiast jeden z dyrektorów SWAP, Czesław Jakubik, ufundował w 1999 roku sztandar dla 1 Batalionu Czołgów "Ułanów Karpackich" w Gubinie.  W 2003 roku SWAP zorganizował zbiórkę pienieżną na pomoc dla Muzeum Katyńskiego w Warszawie. Za zebrane fundusze zakupiono dla tej tej zaniedbanej placówki muzealnej podstawowy, nowoczesny sprzęt elektroniczny: komputer, skaner, drukarkę i kamerę cyfrową.
 

...

W 2005 roku SWAP zainicjował akcję na rzecz ratowania czterech zbiorowych grobów polskich bohaterów narodowych (weteranów wojen napoleońskich, Powstania Listopadowego i Wiosny Ludów) znajdujących się na cmentarzu Montmartre w Paryżu.  W porównaniu z latami poprzednimi szeregi SWAP znacznie się zmniejszyły. W 2006 roku SWAP skupiał 45 Placówek na terenie USA i Kanady do których należało łącznie 1023 weteranów. Nadzieją na zwiększenie stanu osobowego organizacji jest możliwość przyjmowania w jej szeregi od 1994 roku b. żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego i Wojska Polskiego III RP.  Od 1921 roku do chwili obecnej przez szeregi SWAP przewinęło się prawie 19 tyś. członków.

Prezesi i Naczelni Komendanci (od 1934 r.) SWAP: Teofil Starzyński, Kazimierz Bałdyga, Wacław Rzewski, Franciszek Dziób, Lucjusz Kajko, Jan Dec, Ryszard Rudnicki, Bronisław Skrzyński, Aleksander Machowski, Józef Karpiński, Bolesław Łaszewski, Hieronim Wyszyński, Wincenty Knapczyk. 

Za swoją patriotyczną działalność SWAP odznaczony został Oficerskim Krzyżem Orderu "Polonia Restituta" (1923 r.) i Złotym Krzyżem Zasługi (1939 r.). 
 

Opracował: Teofil Lachowicz
 

Uczestnicy I Zjazdu SWAP w Cleveland, OH. 28.V.1921.
 
 

	Dr Teofil Starzynski -  pierwszy prezes SWAP
.

Weterani z Placowki 57 SWAP, Elizabeth, NJ,. 1928 r.
 

Uroczystosc odsloniecia pomnika Czynu Zbrojnego Polonii Amerykanskiej, Warszawa, Plac Grunwaldzki 14 sierpnia 1998.
 

Weterani ze SWAP na uroczystosci odsloniecia pomnika Czynu Zbrojnego Polonii Amerykanskiej.
 

Premier rzadu RP prof. Jerzy Buzek z weteranami ze SWAP, West Point, NY. 22.IV.1999.
 

Spotkanie ks. prymasa Jozefa Glempa z weteranami ze SWAP, Harrison, NJ. 10.VII.2005
 

Prezydent RP Lech Kaczyński wita się z naczelnym komendantem SWAP Wincentym Knapczykiem, Washington D.C., 9.II.2006
 

www.hallersarmy.com
 

Powrót do strony głównej