DOM WETERANA POLSKIEGO W ŻYCIU 
NOWOJORSKIEJ POLONII
 

W centrum Manhattanu w pobliżu Union Square przy 119 East 15th Street znajduje się Dom Weterana Polskiego. W budynku tym mieści się małe, ale o unikatowym charakterze Muzeum Tradycji Oręża Polskiego oraz Archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, dokumentujące działalność najstarszej polskiej organizacji weterańskiej w świecie, która działa nieprzerwanie od 1921 roku. Dzieje tego budynku stojącego na rogu ulic, 15th Street i Irving Place, sięgają drugiej połowy XIX wieku. Mieściła się w nim m.in. siedziba amerykańskich weteranów wojny domowej z lat 1861-1865. Z czasem weterani amerykańscy dokupili sąsiedni mały dom i po przeróbce połączyli go w jeden okazały budynek. Głównym realizatorem tego przedsięwzięcia był Józef Klimek, komendant Okręgu 2-go SWAP. 
Z myślą o przybywających z Europy b. żołnierzach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie nowo zakupiony budynek nazwano "Domem Żołnierza Polskiego". Jego uroczyste otwarcie miało miejsce 14 kwietnia 1949 r. Komendant Okręgu 2. SWAP Józef Klimek przemawiając na uroczystym bankiecie wyraził życzenie, aby dom ten, nie tylko pełnił rolę świetlicy żołnierzy polskich, lecz by był "ogniskiem kultury polskiej i polskiego ducha" a zarazem "instytucją polską pozostającą w służbie całego społeczeństwa polsko-amerykańskiego, tak dla Ameryki jak i dla Polski". 

Następne lata pokazały, że życzenie komendanta Józefa Klimka spełniło się. Dom Żołnierza Polskiego na Manhattanie był nie tylko placówką weterańską (siedziba Zarządu Głównego SWAP, Okręgu 2. SWAP, Placówek Nr 21 i 201), ale tętniącym życiem ośrodkiem polonijnym, gdzie odbywały się regularnie spotkania o charakterze patriotycznym, zebrania i akademie, koncerty, zabawy i bankiety, wystawy i odczyty, oraz spotkania z wieloma emigracyjnymi osobistościami. Dom Żołnierza Polskiego gościł w swoich progach znannych polskich polityków, wojskowych, literatów i naukowców. W gronie tym byli m.in. generałowie: Władysław Anders, Tadeusz Bór-Komorowski, Stanisław Maczek, Józef Haller, Władysław Bortnowski, Władysław Kowalski, biskup polowy WP - Józef Gawlina; ponadto b. minister oświaty - prof. Wacław Jędrzejewicz, b. ambasador RP w Niemczech - Józef Lipski, oraz Franciszek Jarecki - pierwszy pilot, który w 1953 roku uciekł z Polski na sowieckim MiG-u. W 1976 roku próg Domu Żołnierza przekroczył gość z PRL-u, kardynał Karol Wojtyła, który dwa lata póżniej zasiadł na Stolicy Piotrowej w Rzymie jako papież Jan Paweł II. 
 
Dom Żołnierza Polskiego gościł również znanych literatów i naukowców, takich jak: Jan Lechoń, Melchior Wańkowicz, Józef Czapski, Józef Wittlin, prof. Oskar Halecki i inni. Ich odczyty zawsze gromadziły liczne grono słuchaczy. Spod Domu Żołnierza wyruszały corocznie odziały weteranów udających się na Paradę Pułaskiego i w budynku tym tradycyjnie swiętowano koniec tej uroczystości. 

W latach 80. narodził się plan zburzenia Domu Żołnierza aby na jego miejscu  wybudować kilkunastopiętrowy budynek, w którym powstać by miało Centrum Kultury Polskiej, wraz z siedzibami najważniejszych gazet, instytucji i organizacji polonijnych.
Niestety, po wycofaniu się z projektu niektórych organizacji i nie uzyskaniu zgody na budowę wieżowca od władz miejskich, cały plan upadł, a Okręg 2-gi SWAP pozostał z poważnym długiem, jaki pochłonęły wstępne plany i ekspertyzy. Po wielu dramatycznych latach, gdy widmo bankructwa było bardzo realne, Dom Żołnierza jednak wydobył się z długów. Obecnie sytuacja finansowa Domu Weterana Polskiego (nowa nazwa uwzględniająca upływający czas) jest dobra. Dom został gruntownie wyremontowany, zainstalowano też nową windę osobową. Trzy dolne piętra wraz z salą koncertową zostały wynajęte poważnej firmie muzycznej; natomiast na czwartym piętrze, służącym wyłącznie weteranom, znalazły się biura Zarządu Głównego SWAP, Fundacji SWAP, Okręgu 2-go SWAP (właściciela budynku) oraz pomieszczenia Muzeum Tradycji Oręża Polskiego i Archiwum SWAP. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się muzeum, które coraz liczniej odwiedzane jest przez naszych rodaków jak i Amerykanów. Zwiedzającym podoba się zwłasza kolekcja mundurów i sztandarów. 
 
Powrócono też do tradycji odczytów. Zainicjowała je znana pisarka Aleksandra Ziółkowska-Boehm, Wojciech Grochowalski i Sławomir Cenckiewicz. Urządzono też kilka czasowych wystaw oraz stałą ekspozycję o asie lotnictwa amerykańskiego płk. Francisie Gabreskim.
 
Ranga Domu Weterana Polskiego na Manhattanie systematycznie wzrasta. Świadczyć o tym mogą częste wizyty dziennikarzy prasowych i telewizyjnych, naukowców, polityków i dyplomatów, m.in., prof. Alicja Grześkowiak - marszałek Senatu RP; delegacja Sejmu RP na czele z wicemarszałkiem Stanisławem Zającem, Władysław Bartoszewski - minister spraw zagranicznych; minister Janusz Krupski - kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych; biskup polowy WP, gen. dyw. Leszek Sławoj-Głódź; gen. Franciszek Gągor - szef Sztabu Generalego WP; prof. Leon Kieres - prezes Instytutu Pamięci Narodowej; płk. Ryszard Kukliński oraz wielu dyplomatów polskich pracujących w Stanach Zjednoczonych i inni. 

Tak więc, Dom Weterana Polskiego w Nowy Jorku ponownie pełni rolę, jaką wyznaczyli tej placówce weterani z "Armii Błękitnej", zakupując ten dom w 1948 r. 
 

Opracował: Teofil Lachowicz

Z dziejów "Domu Weterana... 

1. Pierwsza komisja gospodarcza Domu Zołnierza, 1949.
 

2. Przyjęcie dla gen. Władysława Andersa, 1950.
 

3. Wizyta gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, 1951.
 

4. Spotkanie z gen. Józefem Hallerem, 1952.
 

5. Gen. Stanisław Maczek w siedzibie Okręgu 2. SWAP, 1954.
 

6. Wizyta biskupa polowego W.P. Józefa Gawliny, 1954. 
 

7. Kardynał Karol Wojtyła przekracza próg Domu Żołnierza, 4 września  1976.
 

8. Przyjecie dla uczestników Parady Pułaskiego, październik1976.
 

9. Występ chóru "podhalańczyków", 1997.
 

10. Wizyta prof. Alicji Grześkowiak - marszałka Senatu RP, 1999.
 

11. Spotkanie z biskupem polowym W.P. Leszkiem Sławoj- Głódź, 2000.
 

12. Bankiet 80-lecia SWAP, 2001.
 

13. Konsul generalny RP Agnieszka Magdziak-Miszewska  wręcza nominacje oficerskie dla członków SWAP, 2001. 
 

14. Wizyta płk. Ryszarda Kuklińskiego, 2002
 

15. Spotkanie z gen. Franciszkem Gągorem - szefem Sztabu Generalnego W.P., 2006.
 
 
 
Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Okręg 2.
17 Irving Place
New York, NY 10003
tel. 212-473-0580; fax: 212-982-2755
email: info@pava-swap.org                                                          PRZEJDŹ DO STRONY GŁÓWNEJ SWAP